سرمایه‌گذاری اعراب در کریدورهای منطقه‌ای

به گزارش «راهبرد معاصر»؛ برای کشورهای شورای همکاری خلیج فارس کریدورهای «یک کمربند یک راه» چین و «هند-خاورمیانه-اروپا» ابتکارات مخالف یکدیگر نیستند؛ زیرا در هر دو مورد موقعیت تجاری خلیج فارس ارتقا می‌یابد. کریدور اقتصادی هند-خاورمیانه-اروپا (IMEC) که با حمایت ایالات متحده در حاشیه اجلاس  «گروه 20» در دهلی‌نو راه‌اندازی شد، دو پیامد مهم برای منطقه دارد؛

پروژه کریدور اقتصادی هند-خاورمیانه-اروپا بر پایه ثبات خاورمیانه و مشارکت اقتصادی آن استوار است

نخست، نقش ژئواکونومیکی و ژئواستراتژیکی عربستان سعودی و امارات متحده عربی در مسیرهای تجاری جهانی و امنیت جهانی تقویت می‌شود.

دوم، بلندپروازی‌های اقتصادی عربستان و امارات را به حداکثر می رساند و فرصت‌های جدیدی در راستای رویکرد تنوع‌بخشی به اقتصاد نفتی در چارچوب سند چشم‌انداز ۲۰۳۰ ریاض فراهم می‌کند.

تاکنون جزئیات پروژه هند-خاورمیانه-اروپا (عرب-مد) اعلام نشده است، اما از دو کریدور اصلی تشکیل می شود که عبارتند از کریدور شرقی از/به هند و خلیج فارس و کریدور شمالی از/به خلیج فارس و اروپا. تکمیل بنادر، راه‌آهن، خطوط لوله و کابل‌های دریایی این کریدور موجب تقویت ارتباطات اقتصادی و انسانی کشورهای درگیر با محوریت منطقه خلیج فارس می‌شود.

در واقع هند-خاورمیانه-اروپا به عنوان کریدوری ریلی و حمل و نقلی در راستای تقویت تجارت و جریان انرژی میان هند، خاورمیانه و اروپا طراحی و ایجاد کابل برق، خط لوله هیدروژن و کابل داده با سرعت بالا در این پروژه پیش‌بینی شده است.

کریدوری بر بنیان توافق ابراهیم

پروژه کریدور اقتصادی هند-خاورمیانه-اروپا بر پایه ثبات خاورمیانه و مشارکت اقتصادی آن استوار است. از همین روی، بدون انتخاب امارات و عربستان کاهش تنش منطقه‌ای امکان‌پذیر نبود. از منظر منطقه‌ای نیز این کریدور بر پایه توافق‌نامه ابراهیم با اسرائیل (که به وسیله امارات و بحرین در سال ۲۰۲۰ امضا شد) و همکاری غیررسمی و مورد حمایت آمریکا میان عربستان سعودی و اسرائیل استوار است.

در سال‌های اخیر امارات متحده عربی توافق‌نامه‌های جامع مشارکت اقتصادی (CEPA)  را برای تجارت آزاد با اسرائیل و هند امضا کرده است. اکنون نیز کریدور عرب-مد با توافق‌های کوچک جانبی امارات متحده عربی توسعه می‌یابد که دو مورد مهم آن عبارتند از «ابتکار I۲U۲» شامل ایالات متحده، امارات، هند و اسرائیل و ابتکار همکاری سه‌جانبه امارات، هند، فرانسه.

همچنین تمام موضوعات کریدور اقتصادی هند-خاورمیانه-اروپا در برنامه مشارکت راهبردی اتحادیه اروپا با خلیج فارس نیز گنجانده شده است. این سند در سال ۲۰۲۲ رونمایی و خلیج فارس را به عنوان دروازه‌ای میان اروپا، آسیا و آفریقا تعریف می‌کند.

رویکرد چندجانبه گرایی ریاض و ابوظبی

حضور عربستان سعودی و امارات متحده عربی در کریدور جدید نشان دهنده رویکرد چندجانبه‌گرایی آنهاست، به ویژه اینکه راه‌اندازی آن پس از ورود اخیر عربستان و امارات به بریکس به عنوان اعضای جدید انجام می‌شود.

عربستان و امارات با پیوستن به بریکس بر رویکرد چندجانبه گرایی خود در برابر ایالات متحده تأکید کردند. همچنین کریدور اقتصادی هند-خاورمیانه-اروپا نشان دهنده وابسته نبودن ریاض و ابوظبی در رابطه با چین است. به دلیل اینکه ابتکار یک کمربند یک جاده و کریدور هند-خاورمیانه-اروپا از برنامه متنوع‌سازی اقتصاد در دوره پسانفت کشورهای شورای همکاری خلیج فارس حمایت می‌کنند و منطقه خلیج فارس را در کانون پروژه‌های ارتباطی رقیب قرار می‌دهند.

باید توجه داشت، مشارکت کشورهای شورای همکاری خلیج فارس با پکن مستحکم و چندبعدی است. با وجود این، پروژه کریدور هند-خاورمیانه-اروپا می‌تواند راهکاری برای کاهش آسیب‌های احتمالی مالی عربستان و امارات در صورت تداوم رکود اقتصادی چین و تشدید درگیری در هند و اقیانوس آرام (مثلاً تایوان) در نظر گرفته شود.

البته چشم‌انداز کریدور هند-خاورمیانه-اروپا برای عربستان سعودی علاوه بر اتصال به دریای مدیترانه، موجب تسریع روند عادی‌سازی رابطه با اسرائیل یا دست کم در کوتاه مدت موجب تحکیم همکاری غیررسمی با آن رژیم می‌شود.

افزایش اهمیت امنیتی تنگه هرمز

کریدور اقتصادی هند-خاورمیانه-اروپا با حمایت ایالات متحده، تنگه هرمز را دوباره در کانون چشم‌انداز راهبردی قرار می‌دهد؛ یعنی تنگه هرمز و امنیت آن بیش از گذشته در رأس نگرانی‌های امنیتی جهانی قرار خواهند گرفت.

چشم‌انداز کریدور هند-خاورمیانه-اروپا برای عربستان سعودی علاوه بر اتصال به دریای مدیترانه، موجب تسریع روند عادی‌سازی رابطه با اسرائیل یا دست کم در کوتاه مدت موجب تحکیم همکاری غیررسمی با آن رژیم می‌شود

در پروژه کریدور هند-خاورمیانه-اروپا تصمیم کشورهای مختلف در راستای همکاری برای هدف اقتصادی مشترک با اهداف همگرایانه ایالات متحده با شورای همکاری خلیج فارس در زمینه دفاعی و ایجاد ائتلاف‌ برای شناسایی و مدیریت چالش‌های منطقه‌ای همپوشانی دارد. به همین دلیل پروژه عرب-مد احتمالاً روند ادغام دفاعی میان واشنگتن و کشورهای خلیج فارس را تسریع می‌کند. هرچند تنش‌زدایی منطقه‌ای با ایران واقعیتی ملموس است، اما هنوز افق مشخصی برای آن وجود ندارد.

مشارکت بازیگران جدید خارج از منطقه خلیج فارس در امنیت دریایی منطقه‌ای در حال افزایش است که پروژه کریدور هند-خاورمیانه-اروپا این روند را تقویت می‌کند. در سال‌های اخیر تعداد کشورهای علاقه مند به رزمایش‌های دریایی در منطقه خلیج فارس افزایش یافته است. برای نمونه در سال ۲۰۲۱ گروه کوآد (آمریکا، هند، ژاپن، استرالیا) به همراه فرانسه و امارات برای نخستین بار رزمایش دریایی میان خلیج فارس و دریای عمان برگزار کردند.

در سال ۲۰۲۳ نیز نخستین رزمایش دریایی دوجانبه میان اسرائیل، امارات، هند و امارات در خارج از سواحل امارات و همچنین نخستین دوره رزمایش مشارکت دریایی امارات، هند و فرانسه در دریای عمان برگزار شد. در مجموع، کریدور هند-خارومیانه-اروپا علاقه میان منطقه‌ای را به ثبات خلیج فارس افزایش خواهد داد.